منظور از منابع طبیعی چیست؟

  اقتصاد ایران به منابع طبیعی بسیار وابسته است، ما در این مقاله قصد داریم برخی از منابع طبیعی ایران شامل نفت، زمین زراعی، گاز طبیعی، زغال سنگ، کشاورزی و مواد معدنی مانند روی و سنگ آهن را معرفی و مورد بررسی قرار دهیم.

ایران با جمعیتی بالغ بر ۸۰ میلیون نفر و با مساحتی به اندازه ۱۶۴۸٫۱۹۵ کیلومترمربع، یکی از کشورهای خاورمیانه محسوب می‌شود که با خلیج فارس، دریای خزر و خلیج عمان هم مرز می‌باشد. باید بدانید که آب و هوای ایران در بیشتر مناطق خشک اما در سواحل خزر نیمه گرمسیری می‌باشد.

منظور از منابع طبیعی چیست؟

منابع طبیعی (به انگلیسی: Natural Resource) همان منابعی هستند که حاصل فرآیندهای طبیعی در زمین می‌باشند و مردم هیچ گونه نقشی در بوجود آمدن آن نداشته‌اند اما می‌توانند از آنها استفاده کرده و بهره ببرند.

نمونه هایی از منابع طبیعی عبارتند از: هوا، آب، چوب، نفت، انرژی باد، گاز طبیعی، آهن و زغال سنگ.

 

۶ مورد از مهمترین منابع طبیعی ایران

۱- نفت

از مهمترین منابع طبیعی ایران می‌توان به نفت اشاره کرد. ایران در زمینه ذخایر نفت خام یک ابرقدرت محسوب می‌شود، از این رو رتبه چهارم  ذخایر نفتی جهان را به خود اختصاص داده است. طبق آمارهای رسمی در سال ۲۰۱۷ میزان تولید نفت ایران از هنگام لغو تحریم ها در سال ۲۰۱۶، به بیش از سه میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسید. دولت ایران برای توسعه ذخایر نفتی خود با کشورهایی همانند انگلیس، روسیه، هلند و اسپانیا قراردادهای مختلفی را امضا کرده است. چندین پالایشگاه نفت در مرزهای ایران واقع شده که آبادان، اصفهان و بندرعباس جزء مهمترین این پالایشگاه ها می‌باشند.

 

ایران پس از عربستان سعودی رتبه دوم ذخایر نفتی خاورمیانه را به خود اختصاص داده است، بنابراین نفت نقش بسیار مهمی در اقتصادش دارد. این کشور ۱۱درصد از ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد.

 ۲- گاز طبیعی

گاز طبیعی هم یکی از مهمترین منابع طبیعی ایران محسوب می‌شود. ایران با داشتن ۱۸ درصد از ذخایر گاز طبیعی دنیا، رتبه دوم جهان را بعد از روسیه به خود اختصاص داده است. طبق برآوردهای انجام شده طی ۲۰ سال آینده تقاضای جهانی گاز طبیعی ۲ تا ۳ درصدافزایش خواهد یافت. چین و هند برخی از مشتریان اصلی گاز طبیعی ایران به شمار می‌آیند.

تفاوت از زمین تا آسمان!

به اعتقاد خیلی ها ایران با نداشتن تولیدات نفتی توانایی انجام هیچ کاری را در اقتصاد بین‌الملل ندارد. سالیان متمادی ملت ایران چشمشان را فقط به نفت دوخته اند. برای ده ها سال نفت، دولت را مثل بابایی پولدار درآورده که فرزندانش فقط به جیب او نظر دارند. اما تنها با یک مثال ساده تفاوت کشور بدون نفت را با ایران بازگو می‌کنیم:

‏اگر هزینه ۱ بشکه نفت را ۵۰ دلار و هزینه ۱ گوشی آیفون را ۱۰۰۰دلار در نظر بگیریم، با قیمت ۱ آیفون می‌توان۲۰ بشکه نفت خام مرغوب خریداری کرد.

۳-زمین های زراعی و محصولات کشاورزی

زمین های زراعی و محصولات کشاورزی یکی دیگر از منابع طبیعی ایران می‌باشند. تحقیقات نشان می‌دهد که نزدیک به ۳۵ درصد از کل زمین های ایران را می‌توان برای تولید محصولات زراعی استفاده کرد ولی آمار رسمی حاکی از آن است که تنها ۱۲٪ از کل اراضی ایران در تولید محصولات زراعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بارورترین مناطق ایران در شمال غربی و غرب کشور واقع شده و از رایج ترین محصولات زراعی ایران می‌توان به گندم، برنج، پسته و زعفران اشاره کرد.

میوه ها نیز همانند پسته و زعفران جزو مهمترین منابع طبیعی ایران در حوزه کشاورزی محسوب می‌شوند. کشور ما بزرگترین تولید کننده میوه در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی به شمار می‌آید، به همین دلیل رتبه هشتم جهان را در این حوزه به خود اختصاص داده است.

 

اطلاعاتی که باید در مورد منابع طبیعی ایران در حوزه کشاورزی بدانید!

• با توجه به آب و هوای منحصر به فرد ایران، تقریباً یک سوم از کل زمین های کشاورزی آبیاری و بقیه با نزولات آسمانی (به صورت دیمی) تأمین می‌شود.
• در سال ۲۰۱۰ تولید زعفران استان خراسان رضوی تقریباً ۱۵۶٫۵میلیون دلار بود که به بیش از ۴۰ کشور جهان صادر گردید.
• بر اساس آمار گمرک ایران، ۱۳۹ هزار تن صادرات پسته در طول سال ۹۵ گزارش شده که به میزان قابل توجهی در اقتصاد کشور نقش داشته است. اما در نیمه دوم سال ۹۶ و نیمه اول سال ۹۷ تغییرات اقلیمی، سرما و گرما باعث خشکی جوانه های درختان شد و به دنبال آن تولید پسته ۹۲درصد کاهش یافت.
• خربزه، انار، لیمو و گردو از میوه های بومی ایران محسوب می‌شوند.
• ایران در تولید انار و خرما به ترتیب رتبه های اول و دوم جهان را دارا می‌باشد.

 

۴- مراتع و جنگل ها

مرتع (به انگلیسی: Pasture) به ناحیه ای از مزارع کشاورزی گفته می‌شود که به صورت محصور شده بوده و دام های اهلی همانند گاو، گوسفند و… در آن چرا می‌کنند. مراتع به عنوان یکی از با ارزش ترین منابع طبیعی ایران ، فقط به خاطر چرای دام و تولید محصولات لبنی ارزشمند نیستند بلکه آنها توانایی این را دارند که با فرسایش خاک مقابله کنند. از دیگر مزایای وجود مراتع می توان به  تنظیم چرخه آب در طبیعت، تصفیه هوا، تولید فرآورده های دارویی از گیاهان مختلف و… اشاره کرد.

آب و هوای خشک، وجود کمربند پرفشار گرمسیری و نیز دخالت بیش از حد انسان، از مهمترین علل افزایش مراتع نامرغوب در ایران محسوب می‌شوند. اما راهکار چیست؟ به اعتقاد کارشناسان مجمع فعالان زیست محیطی کشور گیاهخواری راه حلی قاطع جهت مقابله با نابودی مراتع و منابع طبیعی ایران می‌باشد.

جنگل (به انگلیسی: Forest) به زمینی گفته می‌شود که از درخت‌های متراکم پوشیده شده است. با اینکه وسعت جنگل های ایران نسبت به دهه های گذشته بسیار کمتر شده ولی با این حال جنگل ها یکی از مهم ترین منابع طبیعی ایران به شمار می‌آیند. باید بدانید که جنگل‌های شمال ایران (جنگل های واقع شده در استان های گیلان، مازندران و گلستان) به صورت متراکم هستند اما جنگل های موجود در غرب، جنوب غرب و حتی شمال شرق ایران به صورت پراکنده می‌باشند که قابل مقایسه با جنگل‌های کرانه‌های شمالی نیستند. جنگل‌های غرب و جنوب غرب ایران با داشتن درختان بلوط، پس از جنگل‌های شمال از اهمیت ویژه ای برخوردار می‌باشند.

وظیفه حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش آن بر عهده جنگل ها می باشد. آنچه باید از آن آگاه شوید این است که جنگل ها به عنوان ریه های تنفسی کره زمین شناخته می‌شوند و نقش اساسی در تأمین هوای پاک دارند.

۵- منابع آبی

از امنیتی ترین منابع طبیعی ایران و سایر کشورهای جهان می توان به منابع آبی اشاره کرد. هر چقدر نزولات آسمانی همانند باران و برف در یک منطقه بیشتر باشد، آن منطقه توانایی بالاتری در تأمین نیاز آبی مردم خواهد داشت. میانگین بارش سالانه ایران حدود ۲۴۰ میلیارد متر مکعب است که از این میزان ۳۰۰ متر مکعب در قسمت های کوهستانی  و دامنه‌ها بیشتر به صورت برف می‌باشد و ارزش زیادی در آبدهی به چشمه‌سارها، آبهای زیرزمینی و رودخانه‌ها به صورت دایمی و فصلی دارد. آب رودهایی همانند اترک، ارس، هریرود، هیرمند که از کشورهای ترکمنستان، ترکیه و افغانستان سرچشمه می‌گیرند و به دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان می‌ریزند، یکی از منابع طبیعی ایران در حوزه آبی محسوب می‌شوند و در وجود و زنده ماندن سفره‌های آب زیرزمینی اهمیت زیادی دارند.

آب از مهمترین عوامل حیاتی زمین به شمار می‌آید و مدیریت اصولی آن برای توسعه یک کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

۶- فلزات و مواد معدنی

استخراج معادن در ایران بیش از پیش توسعه یافته و این کشور یکی از مهمترین تولید کنندگان مواد معدنی در جهان و جزء ۱۵ کشور بزرگ سرشاراز مواد معدنی به شمار می‌آید. فلزات و مواد معدنی به عنوان ارزشمندترین منابع طبیعی ایران به شمار می‌آیند، به طوری که این کشور بر اساس آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۴، داری ۶۸ نوع ماده معدنی، ۳۷ میلیارد تن ذخایر استخراج شده و بیش از ۵۷ میلیارد تن ذخایر بالقوه به ارزش ۷۷۰ میلیارد دلار می‌باشد.

باید بدانید که تولید مواد معدنی تنها ۰٫۶ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است ولی به اعتقاد کارشناسان می‌توان با اضافه کردن سایر صنایع وابسته  به معدن، این رقم را به ۴ درصد افزایش داد.

آیا می‌دانید!

• بیشترین معادن ایران در استان خراسان واقع شده است.
• زغال سنگ، روی، مواد معدنی فلزی و شیمیایی، شن، ماسه و نمک از مهمترین منابع طبیعی ایران در حوزه فلزات و مواد معدنی محسوب می‌شوند.
• طبق آخرین آمار از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ ایران در تولید روی رتبه اول جهان، در ذخایر مس رتبه نهم جهان، آهن رتبه دوازدهم جهان، اورانیوم رتبه دهم جهان و سرب رتبه یازدهم جهان را دارا می‌باشد.
• با اینکه ایران تقریباً ۱ درصد جمعیت جهان را دارد ولی بیش از ۷ درصد کل ذخایر معدنی جهان در این کشور واقع شده است.

آغاز یا پایانی برای منابع طبیعی ایران

منابع طبیعی در فرهنگ مردم و توسعه پایدار ملت ها نقش مهمی را ایفا می‌کند.

منابع طبیعی هر کشور گنج ملی آن کشور به حساب می‌آید و قطعاً بایستی برای نسل های بعدی از آن حفاظت و حراست کرد. منابع طبیعی ایران نیاز به حفاظت، احیا، اصلاح و توسعه دارند و باید در ابتدا دولت با مدیریت صحیح و در ادامه سازمان های مردمی با جلب مشارکت عمومی و در انتها خود مردم با اقدام هایی ارزنده‌ از این ثروت های ملی پاسداری کنند، در غیر این صورت ایران در آینده نزدیک گریبان گیر مهاجرت مردم به خاطر مسائل زیست محیطی خواهد بود.